کوچ پرندگان
۴ دقیقه
«و گفتم کاش مرا بال‌ها مثل کبوترها می‌بود، تا پرواز کرده استراحت می‌یافتم. هر آینه به جای دور می‌پریدم و در صحرا مأوا می‌گزیدم. می‌شتافتم به‌سوی پناهگاهی از باد تند و از طوفان شدید.»
(مزمور ۶:۸-۵۵)
همسفران پرشور مزمور طبیعت، درودی بی‌کران بر شما باد. در شمارۀ گذشته، با یکدیگر سفری زیبا به اوج خاموش و پرشکوه ستارگان و کهکشان‌ها داشتیم، در این شماره سفری سرد بر بال‌های لطیف و پرقدرت مرغان مهاجر را تجربه خواهیم کرد. پس بیایید همراه شویم.
با آغاز فصل سرما، فصل پاییز، اکثر پرندگان رهسپار سفری طولانی به‌سوی مکانی گرم‌تر و مناسب‌تر جهت زندگی می‌گردند. مهاجرت پرندگان صحنه‌ای است بدیع و فراموش نشدنی در پهنۀ نیلگون آسمان و رازی است که همواره ذهن بشر را به خود معطوف داشته است. براستی پرندگان چگونه آمدن پاییز را تشخیص می‌دهند؟
بر اساس یافته‌های دانشمندان، کوتاه شدن طول مدت روز در آغاز پاییز منجر به ترشح هورمون‌ها از غدد مخصوصی در بدن پرندگان شده، که آنها نیز به نوبه خود موجب افزایش تجمع چربی در زیر پوست پرنده و ذخیره انرژی مورد نیاز جهت پروازهای طولانی می‌گردد. بدینوسیله جسم پرندگان، آنها را آرام آرام آماده سفری دراز می‌سازد.
شیوه مهاجرت در گونه‌های مختلف پرندگان متفاوت است. پرندگان دریایی، چون پلیکان‌ها در شب و به شکل گروهی پرواز می‌کنند، بعضی دیگر چون مرغ مگس‌خوار، دارکوب، جغد، قوش و شاهین به‌صورت انفرادی در شب یا روز و دیگر پرندگان چون غازها و مرغابی‌ها به‌صورت دستجات گروهی در شب و روز به‌صورت پیوسته پرواز و مهاجرت می‌کنند. ارتفاع پرواز نیز در گونه‌های مختلف متفاوت می‌باشد. بعضی چون گنجشک‌ها در ارتفاعات پایین (۱۰۰۰ پایی)، اکثریت مرغان آوازخوان در ۱۰۰۰۰ پایی، اکثر غازها و مرغابی‌ها در ۱۵۰۰۰ پایی (۴۵۰۰ متری از سطح دریا)، عقاب‌ها در ۲۰۰۰۰ پایی (۶۰۰۰ متری از سطح دریا) و بعضی انواع غازها در ۳۰۰۰۰ پایی (۹۰۰۰ متری از سطح دریا) یعنی ۱۰۰۰ متر بالاتر از قله اورست پرواز و مهاجرت می‌کنند. در این ارتفاعات طبعاً هوا بسیار سرد و فشار هوا بسیار پایین می‌باشد، اما این دما و فشار برای ریه پرندگان بسیار مناسب بوده، ضمناً موجب صرفه‌جویی در مصرف انرژی نیز می‌شود. اما روش پرواز پرندگان باید از نظر اقتصادی به‌صرفه باشد چرا که سوخت انرژی آنها باید کفاف این سفرهای سرد طولانی و گاه روزها بر فراز دریاها و قله‌های سرد را بدهد، از این رو پرندگان تا حد امکان از بال زدن اجتناب کرده، سوار بر جریان‌های هوایی گرم و یا باد می‌شوند. درست مانند موج‌سواری!
اما جهت‌یابی پرندگان چگونه است؟ چگونه در آغاز بهار، به همان مکان قبلی باز می‌گردند؟ این موضوع خود از اسرارآمیزترین رازهای خلقت به‌شمار می‌رود. پرندگانِ روزپرواز چون گنجشک از طریق مکان خورشید در آسمان، جهت‌یابی کرده و نقشه‌ای برای خود می‌سازند. پرندگان شب‌پرواز چون پلیکان‌ها، مرغابی‌ها، غازها، از جایگاه ستارگان، صورت‌های فلکی و خورشید و ماه استفاده کرده، نقشه‌ای از آسمان شب در حافظۀ خود ثبت می‌کنند و بدینوسیله به‌سهولت قادر به بازیابی خانه در سفر بازگشت در بهار می‌گردند. پرندگان دیگر چون کبوترها از طریق حس بویایی خود، نقشه‌ای مشابه را تهیه می‌کنند. البته اکثریت پرندگان از میدان مغناطیسی زمین و تغییرات آن در پستی‌ها و بلندی‌های زمین و رودها و دره‌ها، جهت تهیۀ نقشه مسیر خود، استفاده می‌کنند. می‌بینیم که این مسافران پرواز، چگونه از ابزار خورشیدی، ستاره‌ای، عطری و مغناطیسی جهت نقشه‌کشی استفاده می‌کنند.
در حول محور این مبحث گیرا و پیچیده گفتنی‌ها بی‌شمار است و فرصت کوتاه. اجازه بدهید با آغاز پاییز، با این یاران وفادار پرواز و شما همسفران عزیز مزمور طبیعت، بدرود گفته تا درودی دیگر و سفری دیگر به مظهری دیگر از مظاهر زیبای خلقت شما را به خداوند مهربان بسپاریم.
پاییزتان پیروز باد
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
مثل غازها:
در این پاییز هنگامی که غازها به‌طرف جنوب کوچ می‌کنند، به پرواز آنها توجه کنید که چگونه به‌صورت عدد ۷ با هم حرکت می‌کنند. شاید توضیح علم برای توجیه و لزوم این نحوۀ پرواز، برای شما خالی از شگفتی نباشد؛ حرکت بال‌های هر پرنده، باعث ترفیع پرنده‌ای که بلافاصله در پشت سر وی قرار دارد می‌گردد، به‌طوری که در مقایسه با حرکت مجزای هر پرنده، پرواز "هفت مانند" آنها ۷۰٪ به سرعت و تسهیل پرواز آنها می‌افزاید.
هنگامی که غازی از این شکل ۷ پروازی خارج می‌شود، بلافاصله افت می‌کند و مقاوت هوا را احساس می‌کند. لذا فوراً به آن ترتیب باز می‌گردد تا از مزیت قدرت پرواز پرنده جلویی استفاده ببرد. وقتی که غازی که رهبری گروه را به‌عهده دارد خسته می‌شود، به عقب چرخ می‌زند و غاز دیگری جایگزین وی می‌شود. وقتی که غازی بیمار یا زخمی می‌شود و از شکل ۷پروازی خارج می‌گردد، یک یا دو غاز دیگر به همراه او به پایین پرواز می‌کنند و وظیفۀ کمک و محافظت او را به‌عهده می‌گیرند. آنها تا زمانی که آن غاز قادر به پرواز مجدد گردد و یا بمیرد، با او می‌مانند و بعد از آن دوباره یا به گروه خود یا به گروه دیگری که به آن مقصد کوچ می‌کنند، ملحق می‌شوند و به پرواز خود ادامه می‌دهند.
کسانی که هدف مشترک و مقصد مشابهی دارند با همبستگی و هماهنگی، نه تنها به سرعت حرکت خود اضافه می‌کنند، بلکه کوشش‌های همسفران‌شان باعث تسریع قوت و تشویق آنان می‌گردد.
حکمت غارها به ما درس اتحاد و همبستگی را می‌آموزد و ما را تشویق می‌کند که در خطرها کنار هم بایستیم و در مسئولیت‌ها بارهای سنگین یکدیگر را تحمل کنیم.
اقتباس از انگلیسی
دکتر مژده شیروانیان