کهکشان‌ها
۴ دقیقه
ای خداوند، اعمال تو چه عظیم است و فکرهای تو بی‌نهایت عمیق... (مزمور۹۲:۵)
دوستان گرامی، با ما همراه شوید تا با یکدیگر، از این شماره سفری هیجان‌انگیز را آغاز کنیم، سفری از اوج ناپیدای کهکشان‌ها تا اعماق پنهان ملکول‌ها و اتم‌ها، سفری به‌سوی شناختی هرچند بسیار کم از اعمال عظیم خداوند در طبیعت اطراف و جهانی که در آن زیست می‌کنیم. هر شماره به بررسی بخشی از جهان اطراف‌مان خواهیم پرداخت و سفرمان را در این شماره که گام آغازین است، با فضا آغاز خواهیم کرد. آماده‌اید؟ پس کمربند‌ها را سفت ببندید، مبادا در اعماق فضا گم شوید!
ما کجا زندگی می‌کنیم؟
آیا تا به‌حال برایتان پیش آمده که در شب به آسمان بالای سر خود نگاه کرده، این سؤال را از خود بپرسید؟ حقیقت این است که ما در جهانی بسیار پهناور و بی‌کران زندگی می‌کنیم. کرۀ زمینی که از نظر ما، از هیبت و شکوه خاصی برخوردار است، در مقایسه با عظمت جهان، جرم بسیار ناچیز و حقیری است. حتی کرۀ خورشید، ستاره‌ای که زندگی ما و دیگر موجودات روی زمین بستگی تام به آن دارد، تنها قطره‌ای بسیار کوچک از اقیانوس عظیم جهان است. برای درک آسان‌تر این عظمت، می‌توان ارقام و اندازه‌ها را به میزان‌هایی قابل درک و ملموس برای ذهن‌‌مان تبدیل کنیم که بعداً به آن می‌پردازیم اما ابتدا چند تعریف:
۱- یک شعاع نور، می‌تواند در یک ثانیه، ۳۰۰ هزار کیلومتر را طی کند! (ماشین شما این مسافت را در چه مدت طی می‌کند؟!)
۲- سال نوری مسافتی است که نور در عرض یک‌سال طی می‌کند.
۳- نور خورشید حدوداً ۸ دقیقه طول می‌کشد تا به زمین برسد.
۴- کرۀ زمین همراه با ۸ سیارۀ دیگر به دور ستاره‌ای به نام خورشید در گردشند. نام این خانوادۀ مهربان منظومه شمسی است.
۵- منظومه شمسی عضوی از خانواده‌ای بسیار شلوغ به نام کهکشان راه شیری است، کهکشان راه شیری، حدود ۳۰۰ میلیارد ستاره دارد که خورشید ما تنها یکی از معمولی‌ترین آن ستارگان است. عظمت بعضی از این ستارگان تا حدی است که تمام فاصلۀ زمین تا خورشید را کاملاً پر می‌کنند. برخی از زمین ما هم کوچکترند!
۶- خانۀ ستارگان، کهکشان‌ها هستند. هر کهکشان مجموعه‌ای است حدود ۱۰۰-۴۰۰ میلیارد ستاره و یک کهکشان به‌طور متوسط ۲۰۰ هزار سال نوری طول دارد. یعنی نور، ۲۰۰ هزار سال طول می‌کشد که از یک سوی کهکشان به‌سوی دیگر برسد.
۷- در جهان، میلیون‌ها کهکشان وجود دارد. عمر پیرترین این کهکشان‌ها به حدود ۱۳ میلیارد سال می‌رسد. این در حالیست که عمر زمین و خورشید تنها ۵ میلیارد سال است.
حال فرض کنید کرۀ زمین به‌قطر یک سانتی‌متر است یعنی نصف یک بند انگشت من و شما. اگر زمین این اندازه باشد فکر می‌کنید حالا خورشید چه اندازه‌ای است؟ بله، خورشید کره‌ای به قطر ۱ متر یا صد سانتی‌متر خواهد بود. حالا فکر می‌کنید این خورشید ۱ متری در چه فاصله‌ای از زمین ۱سانتی‌متری ما قرار دارد؟ ۱ متری؟ ۱۰ متری؟ ۵۰ متری؟ نه، از آن هم دورتر! با مقیاس فوق زمین در ۱۱۵ متری خورشید خواهد بود! حالا صبر کنید، سفر ما لحظه به‌لحظه هیجان‌انگیزتر می‌شود. خوب، گفتیم که خورشید ما و زمین عضوی از خانواده‌ای شلوغ به نام کهکشان راه شیری است و در این خانواده ۳۰۰ میلیارد ستاره خواهر و برادر وجود دارند. نزدیکترین ستاره به خورشید ما، در این فضای کهکشانی، ستاره "آلفا قنطورس" است. می‌دانید این نزدیکترین خواهر خورشید در چه فاصله‌ای از خورشید سکونت دارد؟ در ۳۸ کیلومتری! یعنی خورشید یک متری ما تا ۳۸ کیلومتر دورتر، هیچ همسایه‌ای ندارد.
حالا با این زمین یک سانتی‌متری، خورشید یک متری و خواهری که در ۳۸کیلومتری خانه دارد، کهکشان راه شیری ما چه قدر قطر دارد؟ با این مقیاس کوچک، کهکشان راه شیری مساحتی با قطر ۲ میلیون و هفتصد هزار کیلومتر دارد! حالا فکر می‌کنید در این ابعاد کوچک شده، کهکشان همسایۀ ما، در چه فاصله‌ای از کهکشان راه شیری قرار دارد؟ در ۱۸ میلیارد کیلومتری! تازه ما هنوز سخن از دیگر کهکشان‌های عالم نکرده‌ایم و نگفته‌ایم که در جهان ما میلیون‌ها کهکشان وجود دارد، که در هر کدام، میلیون‌ها میلیون خورشید می‌درخشند و اینکه خودِ کهکشان‌ها عضو خانواده‌ای بزرگ‌تر به نام خوشه‌های کهکشانی هستند و هر خوشه کهکشانی خود شامل هزاران کهکشان است و تازه این خوشه‌های کهکشانی خود عضو مجموعه‌ای عظیم‌تر به‌نام اَبَرخوشه‌های کهکشانی‌اند!
در دهۀ اخیر دانشمندان تلسکوپ فضایی هابل (که در مدار زمین در گردش است و قوی‌ترین تلسکوپ دنیا است) را بر نقطهای تاریک در آسمان که با تلسکوپ‌های معمولی خالی از هر ستاره بود، متمرکز کردند و در این نقاط شاهد هزاران هزار کهکشان بودند، یعنی در اعماق هر نقطهای در آسمان بالای سر ما، در آن اعماق، هزاران هزار کهکشان وجود دارد! در نومیدی، بسی امید است؛ پایان هر نقطۀ تاریک، هزاران کهکشان سپید است.
خوب خسته نباشید، این سفر را با شعری زیبا به پایان می‌رسانیم، به امید دیدار شما در سفری دیگر.
شنیدستم که هر کوچک جهانی است
جداگانـه زمین و آسمانـی است
زمیــن مــا در ایــن افــلاک مینــا
چـه خاشاکی بُـود بر روی دریا
تـو خود بنگر کزین خاشاک چندی
سزد تـا بر غرور خـود بخندی